ละครจักรๆ วงศ์ๆ เป็นชื่อเรียก ละครโทรทัศน์ไทย ที่ว่ากันว่าเกือบทั้งหมดมาจาก นิทานพื้นบ้าน เล่ากันแบบปากต่อปากหรือมุขปาฐะ จะแตกต่างกันในรายละเอียดที่คนเล่าสอดแทรกสิ่งที่ตัวเองรู้ในแต่ละท้องถิ่น มักมีโครงเรื่องคล้ายๆ กัน เช่น เจ้าชาย พลัดพรากจากบ้านเมือง ต้องออกเดินทางผจญภัย พบนางเอก และต่อสู่กับตัวร้ายซึ่งส่วนมากก็คือ ยักษ์ หรืออาจมีเนื้อหาประมาณ พระเอกถูกใส่ร้ายเป็นตัวกาลกิณีบ้านเมือง จำเป็นต้องถูกเนรเทศเข้าป่า ได้ไปเรียนวิชากับพระอาจารย์หรือ ฤๅษี เจอกับนางเอก กลับมากอบกู้บ้านเมือง [1] กล่าวคือมีเนื้อหา "เรียนวิชา-ฆ่ายักษ์-ลักนาง" เป็นส่วนใหญ่ [2]ในสมัยก่อนจะทำเป็น ภาพยนตร์ เรียกว่า หนังจักร ๆ วงศ์ ๆ ใช้ฟิล์ม 16 มม. แต่ต่อมาเปลี่ยนมาเป็นการอัดวิดีโอ และเปลี่ยนมาเป็นละครจักร ๆ วงศ์ ๆ ทางโทรทัศน์ แล้วจึงมาเป็นละครพื้นบ้าน ซึ่งเป็นละครลักษณะเดียวกัน ละครจักรๆ วงศ์ๆ ที่มีชื่อเสียงเช่น สิงหไกรภพ, สังข์ทอง, จันทโครพ, แก้วหน้าม้า, ขวานฟ้าหน้าดำ, หลวิชัย-คาวี, สี่ยอดกุมาร, สุพรรณหงส์, นกกระจาบ, พระรถเมรี, นางสิบสอง, บัวแก้วบัวทอง, เกราะเพชรเจ็ดสี, ดาบเจ็ดสี มณีเจ็ดแสง, มณีนพเก้า, พิกุลทอง, โสนน้อยเรือนงาม, เทพศิลป์ อินทรจักร, กุลาแสนสวย, เกราะกายสิทธิ์, บัวแก้วจักรกรด, เทพสามฤดู, โกมินทร์, เทพสังวาลย์, ปลาบู่ทอง, ตุ๊กตาทอง ฯลฯ [1]ในปัจจุบัน ดีด้า วิดีโอ โปรดักชั่น เป็นผู้ผลิตละครค่ายเดียวเท่านั้นที่ผลิตละครจักรๆ วงศ์ๆ ผ่านทาง ช่อง 7 โดยผลิตในนามของ สามเศียร มีนักแสดงเช่น โฟน ฆธาวุธ ปิ่นทอง, แยม ศิริวัฒนา เบญจมาธิกุล (ปัจจุบัน เปลี่ยนชื่อเป็น รุ้งรดา เบญจมาธิกุล, ธมลพรรณ์ ภานุชิตพุทธิวงศ์), เจมส์ เลอสรรค์ คงเจริญ, อ้อม ประถมาภรณ์ รัตนภักดี, อ้น รติพงษ์ ภู่มาลี, ต้น วรนันท์ พร้อมมูล, มายด์ ธารธารา รุ่งเรือง, การ์ตูน กนกวรรณ งามทรัพย์มณี[1] [3]ในสมัยนั้นในช่วงที่มีการแข่งขันในด้านละครจักรๆ วงศ์ๆ มีคู่แข่งทั้ง 7 ช่องรายการ เช่น สถานีโทรทัศน์ไทยทีวีสีช่อง 3, สถานีวิทยุโทรทัศน์กองทัพบก, สถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7, สถานีโทรทัศน์โมเดิร์นไนน์, สถานีวิทยุโทรทัศน์แห่งประเทศไทย, สถานีโทรทัศน์ไอทีวี, สถานีโทรทัศน์ทีไอทีวี, และ สถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส มักจะแข่งขันกันที่เวลา ฐานการรับชม และการออกอากาศเป็นส่วนใหญ่ ในปัจจุบันนี้ ไทยทีวีสีช่อง 3 ททบ.5 ช่อง 9 เอ็มคอตเอชดี เอ็นบีที และ ไทยพีบีเอส ยุติการออกอากาศละคร จักร ๆ วงศ์ ๆ แล้วสาเหตุมาจากฐานการรับชมมีน้อย